مقدمه

برج كج پيزا در اصل، برج ناقوس كليسايجامع دومو است و ساخت آن در ۹ اوت ۱۱۷۳ آغاز شد. پس از تكميل طبقه سوم اين بنا درسال ،۱۱۷۸ برج پيزا چند درجه از حالت قائمه منحرف شد و به همين خاطر كار ساخت آن بهمدت يك قرن به حالت تعليق در آمد. درسال ۱۲۷۲ چهار طبقه ديگر به برج پيزا اضافه شد،اما اين چهار طبقه به گونه اي ساخته شد كه با شيب در جهت خلاف انحراف برج، به تعادلآن كمك كند. كار ساخت اين برج در سال ۱۳۰۱ بار ديگر متوقف شد تا اين كه بالاخره درسال ۱۳۷۲ طبقه آخر آن نيز ساخته شد و ناقوس برج در محل خود نصب شد. به اين ترتيبارتفاع برج پيزا از سطح زمين به حدود ۵۶ متر رسيد.

درباره هويت معمار برج كجپيزا ميان كارشناسان اختلاف نظر وجود دارد، اما تصور مي شود مراحل اوليه برج توسطبونانو پيسانو، معمار و نقاش مشهور ساكن پيزا در قرن دوازدهم، ساخته شده باشد.  گفته مي شود گاليله، دانشمند مشهور ايتاليايي، آزمايش مشهور خود باگوي هاي كوچكو بزرگ فلزي و نمايش استقلال سرعت سقوط گوي ها از جرمشان را از فراز همين برج انجامداده است. هرچند اين داستان از سوي شماري از شاگردان گاليله هم نقل شده، اما مورخانبر صحت تاريخي وقوع اين آزمايش در برج پيزا شك دارند.

بنيتو موسوليني، نخستوزير فاشيست ايتاليا نيز پيش از آغاز جنگ جهاني دوم دستور داد اين برج به حالتعمودي بازگردانده شود و به همين خاطر مقدار زيادي بتن در پي برج ريخته شد. اما نرمبودن خاك باعث شد به طرز غيرمنتظره اي انحراف برج از حالت عمودي بيشتر شود و بر كجيبرج پيزا افزوده شود. در جريان جنگ جهاني دوم ارتش امريكا كه كنترل شهر پيزا رادر دست داشت براي جلوگيري از پناه گرفتن تك تيراندازها در برج ها، دستور تخريب تمامبرج هاي شهر، از جمله برج كج پيزا را صادر كرد اما در آخرين لحظات و با صدور فرمانعقب نشيني، برج پيزا از تخريب حتمي جان سالم به در برد.

در چند دهه اخيرتلاش هاي زيادي براي اصلاح انحراف و پايدارسازي برج پيزا صورت گرفته است و اين برجاز سال ۱۹۹۰ تا دسامبر ۲۰۰۱ براي عمليات بازسازي و پايدارسازي به روي بازديدكنندگانبسته بود . در حال حاضر انحراف برج پيزا از حالت قائمه در حدود ۵/۵ درجه است و بهگفته كارشناسان اين برج لااقل تا سيصد سال ديگر تعادل خود را حفظ خواهدكرد.

چرا برج پيزا كج شده است ؟

برج پيزا، براي ناقوس خانه كليساي جامع شهر ، همچنين جهت نصب ساعت برروي آن ،‌بين سالهاي 1350 تا 1374 ميلادي ساخته شده است . ساختمان برج پس از اينكه به طبقه سوم رسيد حركت انحرافي آن «كج شدن » شروع گرديد . براي جلوگيري از كج شدن بيشتر ، تغييراتي در نقشه برج داده شد و ساختن آن ادامه يافت .

برج پيزا در هشت طبقه به ارتفاع 55 متر ساخته شده كه در آن 300 پله نصب گرديده است . ضخامت پي هاي برج در حدود 5 متر است كه برروي ماسه ، كارگذاشته شده اند. عده اي معتقد هستند همين امر سبب كج شدن برج گرديده است . كل انحراف برج 2/4 متر است كه 30 سانتيمتر اين كجي مربوط به 100 سال اخير است.

برج پيزا؛ يك اثر معماري ويژه

در سال سده يك هزار و صد ميلادي، زماني كه اهالي پيزا در اوج قدرت و پيروزي بودند، ساختمان‌هاي زيادي بنا كردند و هدف آنها از اين فعاليت‌ها نمايش قدرت شكوه و برتري سرزمين خود بود.

به نحوي كه در سال 1172 ميلادي، 60 سكه طلا براي خريد سنگ زير بناي برج پيزا هزينه كردند و ساخت اين برج به روايتي، از 4 اگوست سال 1173 ميلادي آغاز شد، اما تكميل بناي آن حدود دويست سال طول كشيد،

كج شدن بنا به سمت شمال، پس از احداث سومين طبقه آغاز شد. اين واقعه در سال 1178 ميلادي اتفاق افتاد، تا سال 1275ميلادي برج در حال كج شدن به سمت جنوب بود. در حالي كه 3 طبقه بيشتر بر روي طبقه همكف ساخته نشده بود، مجدداً تكميل بنا تا 1319 ميلادي متوقف گرديد. در سال 1319 ميلادي فعاليت تكميل بار ديگر از سرگرفته شد و دو طبقه نهايي بر روي برج ساخته شد و سرانجام در سال 1350 ميلادي با نصب ناقوس بر بالاي اين برج، احداث و تكميل آن خاتمه پذيرفت.

زماني كه ساخت برج به اتمام رسيد، حدود 368/55 متر ارتفاع داشت و 2 متر نيز نسبت به محور عمودي انحراف پيدا كرده بود.

امروزه ارزش آن براي كشور ايتاليا چنان است كه از سال 1990 تا كنون حدود 15 ميليون دلار صرف نگهداري آن شده است. 

نخستين اشتباه

نخستين اشتباه در احداث برج پيزا كه موجب كج شدن آن طي سال‌هاي بعد گرديد مكانيابي نادرست استقرار اين برج بود. خاك زير برج پيزا را لايه‌هايي از جنس شن و خاك رس تشكيل داده است.

به دليل استفاده از فونداسيون نامناسب و غلط، اين ساختمان به سمت جنوب متمايل شده است و كج شدن آن، همچنان ادامه دارد. 

چرا برج پيزا هنوز پابرجاست؟

چند دليل برشمرده شده است.

* توقف طولاني در احداث بناي برج سبب گرديد كه برج در مراحل مختلفي، زمان كافي را براي نشيت داشته باشد.

*سنگ‌هاي برج با ملات آهكي كه داراي كيفيت بالايي هستند به هم متصل شده‌اند و توان مقاومت در برابر فشارهاي ناشي از تراكم، كشش و جنبش‌هاي مداوم را دارند.

*اصلاحات متعددي بر نقشه‌هاي معماري برج طي سال‌هايي كه ساخته مي‌شد اعمال گرديد. و باعث شد كه تقريباً تعادل برج برقرار شود. 

تلاش براي نگهداري و احياء برج كج پيزا

اگر چه اين برج همچنان پابرجاست، اما سالانه در حدود 2/1 ميليمتر از راستاي عمودي همچنان انحراف پيدا مي‌كند. بنابراين اگر اقدامات لازم براي نگهداري و اصلاح آن انجام نپذيرد، پس از چندي برج پيزا سقوط خواهد كرد و اين امر اجتناب‌ناپذير خواهد بود.

در سال 1990 ورود به برج پيزا براي بازديدكنندگان ممنوع شد و كميته‌ايي نيز جهت جلوگيري از انحراف بيشتر تشكيل شد. اين كميته در سال 1992 و 1995 تلاشهايي را جهت نگهداري اين برج انجام داده است اما تاكنون هيچ تلاش قطعي و عملي براي احياء برج انجام نپذيرفته است. 

مباحث و ديدگاه‌هايي درباره نگهداري برج پيزا

ديدگاه‌هاي مختلف در مورد راه حل جلوگيري از انحراف بيشتر برج پيزا و حفاظت از آن وجود دارد و نتيجه مشترك همه اين مباحث اين بوده است كه در بسياري از موارد كج شدن بيشتر پيزا به دليل اقدامات نادرست بوده است.

در اين زمينه كميته حفظ و نگهداري از برج پيزا پيشنهادي داشت كه بد نيست با مضمون آن نيز آشنا شويم.

اين پيشنهاد 3 گام اصلي در مرحله اجرا را در برمي‌گيرد:

1.       كابل‌هاي حمايت كننده فولادي بايد به برج متصل گردند. اين كابل‌ها 90 متر طول و 9 سانتي‌متر ضخامت دارند و به زمين متصل مي‌شوند.

2.       مرحله دوم، استفاده از سيم‌هاي نازك است كه با يك غشاء الماسه پوشش داده شده‌اند.

3.       مرحله سوم اين پيشنهاد ايجاب مي‌نمايد كه يك پايه سيماني در زير برج براي جلوگيري از نشست‌هاي احتمالي آن ايجاد گردد

كليساي جامع دومو در ميدان معجزات پيزا

ميدان معجزات در مركز شهر پيزا واقع در ايالت توسكاني ايتاليا،محوطه اي وسيع است كه با ديوار از بقيه شهر جدا شده و چهار نگين درخشان معماري ومذهبي ايتاليا را در خود جاي داده است. اين چهار بنا عبارت هستند از كليساي جامعدومو، برج كج پيزا، و گورستان كومپوسانتو . مجموعه اين بناها و محوطه هاي تاريخي،از سال ۱۹۸۷ در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شده است.

كليساي جامع دومو

كليساي جامع دومو كه ساخت آن در سال ۱۰۶۴ ميلادي آغاز شد، در مركز اين محوطهتاريخي قرار دارد. اين كليسا با معماري منحصر به فرد خود، نماد و سمبل سبك معماريروميايي (رومانسك) در شهر پيزا است.

نماي اين كليسا از مرمر خاكستري و سنگ سفيدكه با دايره هايي از مرمر رنگي تزيين شده، ساخته شده است. اين كليسا دو در عظيمبرنزي دارد كه توسط جيوواني دوبولونا، مجسمه ساز مشهور قرن شانزدهم ايتاليا ساختهشده است. البته عبور و مرور بازديدكنندگان اين كليسا امروزه از طريق درهاي ديگري درمقابل برج كج صورت مي گيرد كه توسط بونانو پيسانو در سال ۱۱۸۰ ساخته شده است و پساز نصب درهاي دوبولونا، به مكان فعلي شان منتقل شده اند.

داخل اين كليسا باسنگ هاي مرمر سياه و سفيد تزيين شده و سقف و گنبد آن پوشيده از طلاكاري و سقفنگاره هاي رنگارنگ است. آن كليسا پس از آن كه در سال ۱۵۹۵ دچار آتش سوزي شد، موردبازسازي كلي قرار گرفت و بخش اعظم تزيينات و نقاشي هاي كليسا آثاري هستند كه پس ازآتش سوزي خلق شده اند.
اين كليساي جامع همچنين پيكر سنت رانيري، قديس حاميشهرپيزا و آرامگاه هاينريش هفتم، امپراتور روم مقدس در قرون دوازده و سيزده ميلاديرا در خود جاي داده است.

منبع :

1.      كامياب، مريم ـ برج پيزا: يك اثر معماري ويژه ـ فصلنامه جامعه مهندسان مشاور ايران ـ پاييز 1379

2.     www.google.com